Vanuit het verleden was de ‘les’ het contactmoment met leerlingen waar kennisoverdracht plaatsvond. De les is echter niet de enige manier meer en op sommige scholen is dit niet eens de standaard meer. Daarnaast is kennisoverdracht niet (meer) de enige doelstelling. De lesdefinitie is in de jaren veranderd en verandert nog steeds.
Wikipedia: Het onderwijs is het overbrengen van kennis, vaardigheden en attitudes met vooraf vastgelegde doelen. … Onderwijs wordt binnen een door de overheid bepaalde structuur gegeven door personen die daarvoor speciaal zijn opgeleid, zoals onderwijzers, leraren en docenten.
Een belangrijk deel van de normjaartaak (1659 uur) van de docententaak bestaat uit lesgeven. Bij 720 uur les is dat 43% van de werktijd per jaar. Lesgeven is de core-business van het onderwijs. Daarom is een goede lesdefinitie (CAO VO 8.1.3.a) van groot belang. De lesdefinitie uit de cao VO 2003-2005 is nog steeds goed bruikbaar:
‘Een les is een ingeroosterd moment waarop aan leerlingen kennis wordt overgedragen, begeleiding of ondersteuning in dienst van het onderwijskundig proces wordt gegeven, dan wel prestaties van een of meer leerlingen aan een mondeling of schriftelijk onderzoek worden onderworpen. De studielessen en begeleidingsuren en het surveilleren tijdens examens vallen onder het begrip les.’
Als je deze lesdefinitie hanteert vallen veel activiteiten onder het fenomeen ‘les’. Bij een les hoort een opslagfactor, omdat je ervan uit mag gaan dat lesgeven voor- en nabereidingstijd kost.
Alle overige onderwijsactiviteiten die niet vallen onder deze lesdefinitie, moeten elders in het taakbeleid worden beschreven en genormeerd. Je werkt tenslotte niet gratis. Soms kan dat best wat lastig zijn maar er zijn oplossingen te bedenken. Dit kan op verschillende manieren.
Tips
- Je kan meerdere soorten ‘lessen’ definieren. Dat is handig bij scholen die veel andere vormen van begeleiding aanbieden dan de traditionele les (groep lln in lokaal, met de deur dicht). Je kan dan ook gedifferentieerd een opslagfactor toepassen. Het voordeel van deze methode is dat de contacten met leerlingen dan allemaal vallen onder het cohort onderwijsactiviteiten dat optelt naar een max van 720 uur.
- Op sommige scholen wordt gewerkt met een gedifferentieerde definitie van les, omdat deze voor jaarlagen, sectoren en vakken anders kan zijn. Er bestaat zelf een school waar docenten dit zelf invullen, soms anders dan collega’s die hetzelfde vak geven.
- Je kan een nieuw cohort in het systeem van taakbeleid te introduceren: ‘overige onderwijsactiviteiten’ waarin andere onderwijsactivteiten zijn ondergebracht. Ik kan me voorstellen dat bijvoorbeeld de excursie of het schoolkamp hieronder kunnen vallen. De inzet kun je vaststellen op een totaal aantal uur. Dit hoort wat mij betreft ook bij het cohort onderwijsactiviteiten optellend naar 720 uur, maar daar wordt in het veld wel eens anders over gedacht.
Onderwijstijd
In de CAO VO wordt gesproken over les, maar voor leerlingen wordt de term onderwijstijd gehanteerd. Onderwijstijd wordt bijna altijd door docenten verzorgd, of beter nog, zou moeten verzorgd worden door bevoegd en bekwaam personeel. De discussie over de inzet van docenten, gekoppeld aan de definitie van een les of gekoppeld aan onderwijstijd, verloopt vaak anders.
De activiteiten die horen bij onderwijstijd zijn uitgebreider dan alleen lessen. Door serieus te kijken naar hoe en door wie onderwijstijd verzorgd wordt, ontstaat een helder beeld over de inzet van docenten en geen welles-nietes discussie die op scholen te vinden is. Er lijkt soms een belangenverschil te zijn waarbij schoolleiding zoveel mogelijk lijkt te sturen op het inzetten van ‘goedkope’ onderwijsactiviteiten en docenten aangeven dat er een fatsoenlijke honorering tegenover hoort te staan.
Een voorbeeld: Op een school werd coaching ingevoerd. Normaal hadden zij lessen van 45 minuten opslagfactor 0,667. Coaching was een activiteit van een groep van maximaal 6 leerlingen in 15 minuten. De schoolleiding had aangegeven dat de coaching zou gaan vallen onder de les, maar omgerekend werd. Ze had berekend dat voor elke les 75 minuten beschikbaar was, dus ruimte voor 5 groepjes coaching per lesunit. De overtuiging was dat er geen voor- en nawerk was, geen administratie, dat de planningsafspraken vanzelf zou gaan en er ruimte genoeg was in het gebouw voor deze activiteiten. Alhoewel het team zeker niet tegen coaching was, leverde dit een grote onvrede op.
Voorwaarden onderwijstijd
De overheid heeft een brochure samengesteld waarin de voorwaarden voor onderwijstijd worden toegelicht. Beknopt zijn deze:
- De activiteit moet bewust gepland zijn en worden verzorgd onder verantwoordelijkheid van de school.
- De activiteit moet worden uitgevoerd onder de pedagogisch/ didactische verantwoordelijkheid van een leraar of van iemand anders die dat volgens de wet mag doen.
- De medezeggenschap moet ermee instemmen dat de activiteit geldt als onderwijstijd.
De koppeling tussen onderwijstijd en lesdefinitie levert over het algemeen tevredenheid op.
De VOION heeft daarvoor een factsheet opgesteld met voorbeelden uit de praktijk